مجازات بر سه گونه است:

1. مجازات قراردادى (تنبيه و عبرت).

2. مجازاتى كه با گناه، رابطه تكوينى و طبيعى دارد. (مكافات دنيوى).

3. مجازاتى كه تجسّم خود جرم است و چيزى جدا از آن نيست. (عذاب اخروى).

1. تنبيه و عبرت‏

نوع اول مجازات همان كيفرها و مقرّرات جزائى است كه در جوامع بشرى به وسيله مقنّنين الهى يا غير الهى وضع گرديده است. فايده اينگونه مجازاتها دو چيز است؛ يكى جلوگيرى از تكرار جرم به وسيله خود مجرم يا ديگران از طريق رعبى كه كيفر دادن ايجاد میكند؛ و به همين جهت میتوان اين نوع از مجازات را «تنبيه» ناميد. فايده ديگر، تشفّى و تسلّى خاطر ستمديده است و اين در مواردى است كه ازنوع جنايت و تجاوز به ديگران باشد.

اينگونه مجازاتها در جهان آخرت معقول نيست؛ زيرا در آنجا نه جلوگيرى از تكرار جرم م طرح است نه تشفّى.

2.مكافات دنيوى‏

دومين نوع از انواع مجازات، كيفرهايى است كه رابطه علّىّ و معلولى با جرم دارند، يعنى معلول جرم و نتيجه طبيعى آن است. اين كيفرها را «مكافات عمل» يا «اثر وضعى گناه» می‏نامند. بسيارى از گناهان، اثرات وضعى ناگوارى در همين جهان براى ارتكاب ‏كننده بوجود می ‏آورد. مثلًا شراب‏خوارى علاوه بر اينكه زيانهاى اجتماعى ببار می آورد صدمه ‏هايى بر روان و جسم شراب‏خوار وارد می‏سازد. شراب‏خوارى موجب اختلال اعصاب و تصلّب شرائين و ناراحتيهاى كبدى میگردد.

3.عذاب اخروى‏

مجازاتهاى جهان ديگر، رابطه تكوينى قوی ‏ترى با گناهان دارند. رابطه عمل و جزا در آخرت نه مانند نوع اول، قراردادى است و نه مانند نوع دوم از نوع رابطه علّىّ و معلولى است، بلكه از آن هم يك درجه بالاتر است. در اينجا رابطه «عينيّت» و «اتّحاد» حكم فرماست؛ يعنى آنچه كه در آخرت به عنوان پاداش يا كيفر به نيكوكاران و بدكاران داده می‏شود تجسّم خود عمل آنهاست.

قرآن كريم میفرمايد:

يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً (آل عمران:30)

«روزى كه هر كس آنچه از كار نيك يا زشت انجام داده است حاضر می بيند، آرزو میكند كه كاش بين او و بين كار زشتش مسافت درازى فاصله می بود».

مجازات آخرت، تجسّم يافتن عمل است. نعيم و عذاب آنجا همين اعمال نيك و بد است كه وقتى پرده كنار رود تجسّم و تمثّل پيدا میكند؛ تلاوت قرآن صورتى زيبا میشود و در كنار انسان قرار مى‏گيرد؛ غيبت و رنجانيدن مردم به صورت خورش سگان جهنّم در می ‏آيد.

به عبارت ديگر اعمال ما صورتى ملكى دارد كه فانى و موقّت است و آن همان است كه در اين جهان به صورت سخن يا عملى ديگر ظاهر میشود؛ و صورتى و وجه ه‏اى ملكوتى دارد كه پس از صدور از ما هرگز فانى نمیشود و از توابع و لوازم و فرزندان جدا ناشدنى ماست.

اعمال ما از وجهه ملكوتى و چهره غيبى باقى است و روزى ما به آن اعمال خواهيم رسيد و آنها را با همان وجهه و چهره مشاهده خواهيم كرد؛ اگر زيبا و لذت‏بخش است نعيم ما خواهد بود و اگر زشت و كريه است آتش و جحيم ما خواهد بود.

منبع:مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى،انتشارات صدرا،تهران،ج‏1 خلاصه ای ازص  225-233